Transparantie in zicht? Open State Foundation presenteert werkend lobbyregister

Op 9 juli sprak OSF met (demissionair) minister Uitermark. In dat gesprek presenteerde de organisatie een demoversie van het lobbyregister, dat in drie weken tijd is ontwikkeld. Volgens OSF is het register gebruiksvriendelijk, toegankelijk en eenvoudig te beheren. Belangrijk detail: het verdeelt de verantwoordelijkheden tussen lobbyisten en overheid. De lobbyist registreert zich en voert zijn afspraak in, de overheid zorgt voor controle en opname in het register. Als verplichte velden zoals onderwerp of gesprekspartner ontbreken, wordt de afspraak niet goedgekeurd.

Volgens OSF zou het systeem daarmee een duidelijke verbetering zijn ten opzichte van de huidige praktijk, waarin publieke agenda’s vaak onvolledig zijn. Uit een analyse die OSF samen met het ministerie uitvoerde, bleek dat slechts vijf van de tien externe afspraken van minister Uitermark correct waren opgenomen in haar agenda. Ondanks bestaande richtlijnen ontbreekt vaak cruciale informatie, zoals het onderwerp van het overleg.

Open State Foundation: 'tijd om het anders te doen'

Open State Foundation stelt dat de discussie over een lobbyregister nu vooral vraagt om politieke wil. Volgens directeur Serv Wiemers is het niet nodig om te wachten op een wettelijke verplichting. Invoering van het systeem in de praktijk kan volgens hem juist bijdragen aan draagvlak.

Een opvallend element in hun voorstel is dat niet alleen bewindspersonen, maar ook topambtenaren, zoals directeuren-generaal en politiek assistenten, onder het register zouden vallen. Volgens OSF is dat essentieel, omdat ook op dat niveau belangrijke lobbygesprekken plaatsvinden. Minister Uitermark heeft zich in het verleden sceptisch uitgelaten over zo’n uitbreiding, omdat ambtenaren al interne gedragsregels kennen.

Grenzen en kansen

OSF erkent dat het register geen volledige transparantie garandeert. Informele lobbyactiviteiten, bijvoorbeeld op recepties of evenementen, blijven buiten beeld. Ook contacten via voormalig politici en ambtenaren vallen vaak niet onder officiële registratie. Toch stelt de organisatie dat dit voorstel de huidige situatie aantoonbaar zou verbeteren.

De presentatie komt op een moment waarop Nederland vanuit internationale hoek onder druk staat. De Europese corruptiewaakhond Greco stelde in maart 2024 vast dat Nederland nog altijd onvoldoende werk maakt van transparantie en integriteit in het openbaar bestuur. Van de zestien aanbevelingen uit een eerdere rapportage zijn er volgens Greco slechts zeven volledig opgevolgd. Vooral het toezicht op topambtenaren blijft een punt van zorg. In de bijbehorende brief aan de Kamer ging minister Uitermark niet in op aanbevelingen die juist dat onderwerp betreffen.

Politieke keuze

Open State Foundation stelt met deze presentatie niet alleen een systeem voor, maar ook een route: begin met invoering in de praktijk en ontwikkel vanuit daar verder. Of dat ook daadwerkelijk gebeurt, is aan de ministerraad. De organisatie hoopt dat hiermee eindelijk een stap gezet kan worden in de richting van structurele lobbytransparantie.

Zoals OSF het zelf samenvat: de techniek is er, de procedures zijn helder. Wat nu nog ontbreekt, is het politieke besluit.