Oude wijn in nieuwe zakken: Nederlands ‘nieuwe’ witwasaanpak lost niets op, is geopolitiek risicovol en miskent risico van AI
Op 14 mei 2025 presenteerde het kabinet een ‘nieuwe aanpak’ voor witwasbestrijding. Ministers Heinen (Financiën) en Van Weel (Justitie) erkenden dat het huidige systeem burgers en ondernemers onevenredig belast en riepen op tot balans. Onderstaande analyse toetst de aanpak aan effectiviteit, rechtsstatelijkheid en mensenrechten met als conclusie: het voorgestelde beleid is grotendeels een voortzetting van bestaande praktijken, mist een mensgerichte visie en introduceert aanzienlijke risico’s op het gebied van privacy, discriminatie en geopolitieke afhankelijkheid.
16 mei 2025
Maar laten we ook uitzoomen naar het grotere plaatje. Want dat stuk ontbreekt in deze analyse.
Dit is een bijdrage van
Human Rights in Finance.EU
Het huidige systeem: inefficiënt en belastend
Het Nederlandse witwasbeleid is duur, ineffectief en ondermijnt fundamentele rechten. De Minister noemt terecht dat het is vastgelopen. Wij zien hierbij de volgende zaken:
Inefficiëntie: Academici zoals Levi & Reuter (2006) en Ronald Pol (2020) tonen aan dat minder dan 0,1% van crimineel geld wereldwijd wordt opgespoord, ondanks miljarden aan nalevingskosten. In Nederland melden we jaarlijks 2 miljoen ongebruikelijke transacties in plaats van 50.000 verdachte – een symbool van verspilling.
Uitsluiting: Banken sluiten tienduizenden rekeningen per maand, vaak zonder uitleg, onder het mom van ‘derisking’. Kwetsbare groepen – expats, stichtingen, Nederlanders in het buitenland en wie niet in een standaard sjabloontje past – worden disproportioneel geraakt. Een conceptwetsvoorstel van D66 probeerde dit te regelen en rechters wijzen eigenlijk het recht op betaalrekening altijd toe, maar wettelijke verankering blijft uit om de banken toch nog een laatste kans te geven,
Discriminatie: Het College voor de Rechten van de Mens wees in 2024 op structurele discriminatie in de banksector, maar overheid en banken zwijgen dit dood. Het kabinetsvoorstel zwijgt over deze problematiek en biedt geen maatregelen om discriminatie tegen te gaan.
De ‘nieuwe aanpak’: procedureel, niet transformatief
De voorgestelde hervormingen zijn primair gericht op het voldoen aan de eisen van de Financial Action Task Force (FATF), een internationaal orgaan met sterke Amerikaanse invloed dat anti-witwasnormen stelt zonder democratische legitimiteit. Het kabinet presenteert procedurele aanpassingen, zoals verbeterde gegevensuitwisseling en een grotere rol voor AI, maar pakt de kernproblemen niet aan. Nederland laat na om iets te doen met het thema dat door de FATF ‘unintended consequences‘ wordt genoemd: de schadelijke bijeffecten van doorgeslagen witwasbeleid.
Het zijn echter juist die doorlopende en talrijke gevolgen van overmaat in de witwasaanpak die onze Stichting Human Rights in Finance.EU er in februari 2024 toe brachten om, gesteund door 14.753 burgers en organisaties zoals Privacy First en Bits of Freedom, bij de Tweede Kamer in een petitie die drie meest prangende punten aan te kaarten: een snelle overgang naar een efficiëntere en rechtmatiger meldsystematiek, wettelijke verankering van het recht op een betaalrekening en stopzetting van massamonitoring (TMNL).
Het kabinet levert op geen van deze punten:
De ernst van keiharde dagelijkse onbillijke uitsluiting, discriminatie en rekeningopheffing die tal van organisaties (inclusief HRIF.EU sinds een paar weken) bedreigt, wordt miskend en het recht op een betaalrekening wordt niet wettig geankerd.
Uitstel van efficiëntie: De Nederlandsche Bank (DNB) adviseert sinds 2022 om te focussen op 50.000 verdachte in plaats van 2 miljoen ongebruikelijke transacties. Het kabinet stelt deze transitie echter drie jaar uit, wat leidt tot aanhoudende kosten en overlast.
De illegale pilot van Transactie Monitoring Nederland (TMNL), waarin 10 miljard transacties zonder wettelijke grondslag werden verwerkt, wordt zonder excuus voor de voorgaande privacy-schendingen gewoon in versie 2.0 vanaf 2026 weer aangezet, zonder enige belofte dat hierbij de GDPR wordt gevolgd en passende voorgaande consultaties/audits plaatsvinden.
Toegang tot de basisregistratie overheid voor banken?
Aan HRIF.EU levert het kabinet niets. We zien een beleid dat internationale checklists afvinkt, maar de mensenrechten en menselijke maat negeert waar wij als HRIF.EU de banken en overheid nadrukkelijk en herhaald op wezen. Maar de banken krijgen intussen wél wat ze vragen. Ze krijgen het winnende lot uit de data-loterij: toegang tot de basisregistratie persoonsgegevens. Dat staat echt niet in de EU-regels hoor, dat kunnen we u verzekeren. En dat is in de praktijk veel minder ‘lastenluw’ dan u denkt.
De risico’s en kosten hiervan zijn groot. We zagen bij de GGD in Corona tijd wat er gebeurt als er onbevoegde medewerkers worden omgekocht in ruil voor adresgegevens. En we zagen ook deze week dat het OM een Amsterdamse ambtenaar heeft opgepakt voor een vergelijkbaar vergrijp, dat leidde tot explosies op adressen van personen. Ofwel: geen goed plan, om allerlei redenen die we vroeger met ons gezonde verstand direct begrepen.
Buiten beeld: AI als versneller van onrecht en privilege
De nieuwe EU AML-verordening, zesde AMLD directive en internationale transactiemeldsystemen zoals goAML (gehost in de VS) maken AI de ruggengraat van witwasbestrijding. Dit belooft efficiëntie, maar versterkt bestaande fouten. De bestaande vooroordelen in risicoprofielen (de regering zwijgt hierover) worden geautomatiseerd, zonder ruimte voor nuance of correctie:
Automatisering van biases: AI-systemen versterken bestaande vooroordelen in risicoprofielen (bijv. op basis van nationaliteit, beroep, bedrijf of cashgebruik) zonder ruimte voor transparantie of correctie. Dit vergroot het risico op discriminatie en willekeurige uitsluiting.
Privacy en soevereiniteit: Gegevens van Europese burgers worden verwerkt op Amerikaanse servers, onderhevig aan VS-toezicht en willekeur. Dit ondermijnt de Europese digitale soevereiniteit, zeker gezien de willekeurige toepassing van Amerikaanse sancties,
Inbreuk op grondrechten: Transacties kunnen 14 dagen worden geblokkeerd door de Financial Intelligence Unit (FIU) zonder rechtsbescherming. Dit tast de onschuldpresumptie en het eigendomsrecht aan, waarbij betalen een privilege wordt in plaats van een basisrecht.
AI maakt echter monitorings- en banksystemen niet rechtvaardiger of rechtmatiger. AI schaalt de overmaat op en maakt zaken minder transparant. Betalen wordt in de toekomst dus geen ‘instant payment’, maar ‘instant payment plus 14 dagen surveillance’. Betalen is niet langer een basisrecht dat je via een betaalrekening mogelijk maakt om mensenrechten te realiseren. Betalen wordt betalen onder voorbehoud van goedkeuring van gedrag door de overheid. Hier grijpt de overheid dus ernstig in op de onschuldpresumptie en het recht op eigendom.
Het beschikken over een betaalrekening wordt, als gevolg van AI en de intrinsiek inherente wijze waarop die de witwasregels zal implementeren, definitief privilege dat voorbehouden is aan mensen die in een onschuldig AI-sjabloon passen dan wel die genoeg geld hebben om het privilege via rechtszaken af te dwingen.
Geopolitieke afhankelijkheid: een risicovolle koers
De afhankelijkheid van FATF en Amerikaanse systemen wordt bij dit beleid geopolitiek riskant en problematisch. De VS onder nieuwe leiding gebruikt sancties inmiddels naar willekeur als wapen – zelfs tegen rechters van het Internationaal Strafhof. Maar ook onder Biden was de angst om het fout te doen zo groot, dat Microsoft de systemen van Amsterdam Trade Bank liet afsluiten terwijl die niet op de sanctielijsten stond. De rechter moest eraan te pas komen om het systeem weer aan de praat te krijgen.
Toch blijft Nederland loyaal aan dit door de VS gestuurde en opgelegde systeem. De beleidsmakers bij Financiën en toezichthouders zitten al 20 jaar in een beleidstunnel waar rationeel aantoonbare ineffectiviteit er niet toe doet en doorgegaan wordt met doen wat de VS wil, uit angst voor repercussies. In vervolg hierop doen Nederlandse banken wat DNB wil en Nederlandse bedrijven wat de Nederlandse banken aan hen opleggen via zogenaamd verplicht vrijwillige regelgeving en zelfverzonnen overmatige anti-witwas standaarden. Iedereen is hier bang. Maar angst is een slechte raadgever.
Twintig jaar druk en witwasbias hebben geleid tot overmatige afhankelijkheid van FATF en VS
Overheid, toezichthouders, banken, en bedrijven hebben zich de afgelopen 20 jaren allemaal geleidelijk aan overgeleverd aan de monitoringszucht van de FATF (lees: VS). Dat is ook te herkennen bij de instemmende geluiden van NVB en VNO-NCW over dit nieuwe pakket. Het roept de vraag op of we dan zo snel na de herdenking van vorige week al de lessen van 80 jaar vrijheid zijn vergeten. We hebben juist na de Tweede Wereldoorlog de Verklaring van de Rechten van de Mens opgesteld omdat bureaucratieën gevaarlijke instrumenten zijn.
HRIF.EU zet die mensenrechten wél centraal. Ook heel veel bankmedewerkers willen dat doen, maar ze moeten tegen heug en meug monitoren van hun baas. Het publiek en bedrijven en verenigingen en stichtingen zijn daar klaar mee. Die begrijpen dat de les die we hier in Nederland te leren hebben is dat mensenrechten er altijd toe doen en dat je moet voorkomen dat bureaucratieën mensen van vlees en bloed reduceert tot datapunten. Die vinden dat respecteren van de mensenrechten belangrijker is dan bewezen doorgaan op een witwasbeleidsweg die bewezen niet werkt.
Inconsistentie in beleid: privacy versus surveillance
In 2023 werd de VN-resolutie Privacy in a Digital age opnieuw aangenomen en mede door Nederland ondertekend. Het is een update van een oudere resolutie waar Nederland zich aan gecommitteerd had. Het doel is om te voorkomen dat overheid/bedrijfsleven tot massale monitoring overgaan van hun burgers. Tegelijkertijd omarmt het kabinet een anti-witwasbeleid dat massale dataverwerking en monitoring intensiveert. Deze tegenstelling weerspiegelt een gebrek aan samenhang in het beleid en roept vragen op over de naleving van internationale mensenrechtenverplichtingen.
Kan iemand uitleggen waarom we in Europa nog langer een meldsysteem ongebruikelijke of /verdachte transacties, met alle EU data via de immune VS (UNODC) in Amerika bij Oracle hosten? Is het niet een beter idee om het Franse voorbeeld met een eigen simpel en Frans meldsysteem verdachte transacties te volgen? Volgens HRIF.EU is dat onvermijdelijk en een rechtszaak hierover zal in dit najaar in Nederland bij de Rechtbank Rotterdam plaatsvinden. Dus ook hier zal de wal (recht/rechter) het schip keren, maar is het gewoon veel verstandiger om te voorkomen dat de wal het schip raakt.
Wat zou wel nieuw zijn: Europa als digitale veilige haven voor mensenrechten in geldverkeer
De AMLR, de zesde AML-directive, de FATF, het goAML-systeem: allemaal instrumenten die gebouwd zijn in een tijd waarin de VS nog als rechtsstatelijk anker fungeerden. Die tijd is voorbij.
Europa moet zelf nadenken. Zelf toetsen. Zelf prioriteren. En in het anti-witwasbeleid betekent dat:
Geen overname van FATF-eisen zonder harde toetsing aan de AVG, EVRM en EU-recht.
Geen massale dataverwerking zonder publiek mandaat en onafhankelijke toetsing.
Geen AI-gebaseerde risicoclassificatie zonder transparantie, bezwaar en menselijke correctie.
En bovenal: geen doorschuifbeleid waarin de verantwoordelijken de schade mogen beheren die ze zelf veroorzaakten en de prangende problemen onbehandeld blijven liggen.
De “nieuwe koers” van mei 2025 is geen hervorming. Het is een oppervlakkige hervorming van een systeem dat al veel te lang faalt – en dat steeds harder uit de bocht vliegt.
Praktische voorstellen voor een efficiënte, inclusieve en rechtmatige toekomst
Hoe het wel moet is echt geen hogere wiskunde. Wij legden namens bijna 15.000 klanten en 10 belangenorganisaties al in februari 2024 aan U als Tweede Kamer als oplossing voor:
Meld alleen verdachte transacties, zoals de EU-systematiek voorschrijft.
Veranker het recht op een betaalrekening wettelijk voor iedereen met een (vroegere) band met Nederland, dus niet alleen Nederlanders, maar ook die in het buitenland en niet alleen voor bonafide klanten, maar ook voor aan wie een vlekje zit (we stoppen toch niet direct gas water en licht bij iemand die in de rechtbank veroordeeld is toch?)
Stop massasurveillance en illegale praktijken zoals TMNL en maak eerst eens netjes een excuus voor de dataroof van ruim 10 miljard privé transacties in de jaren 2021-2024, voordat er begonnen wordt met nieuwe ‘pilots’.
Praktisch bezien lijkt het ons een goed idee als we per ommegaande het conceptwetsvoorstel van D66 (36 015 Voorstel van wet van het lid Sneller tot wijziging van de Wet op het financieel toezicht in verband met het opnemen van het recht op een basisbetaalrekening) met brede toepassing gaan invoeren en oppakken. Niet alleen de Nederlanders in buitenland hebben behoefte aan die basisrekening ook bedrijven en alle mensen die buiten de boot dreigen te vallen door alle overmatige monitoring. Wij helpen hierin als HRIF.EU graag mee.
Wat de overmatige meldplicht transacties betreft: we roepen de meldende instelling op gewoon de EU regels te volgen en alleen nog subjectief verdachte transacties te melden. Het was toch DNB die dat advies gaf? U volgt het gewoon nu al op. Denkt u echt dat DNB gaat handhaven? Tegen de tijd dat die zaak voor de rechter dient is het nieuwe regime al in werking en waarom zou een rechter u afrekenen op het volgen van een advies van DNB?
HRIF.EU blijft dit beleidsveld kritisch volgen, juridisch uitdagen en alternatieven aanreiken – op basis van rechtsstatelijke waarden, niet geopolitieke reflexen. Wij hebben onze input gegeven, onze visie en die van duizenden burgers en tientallen organisaties is bekend. Het Ministerie en alle beleidsstakeholders en banken blijven zich echter afhankelijk opstellen ten opzichte van de FATF, ten nadele van onze soevereiniteit. Wij plaatsen daar vraagtekens bij.
We hopen dat de Tweede Kamer niet ook zó naïef is en een begin maakt om de overmatige afhankelijkheid van de Amerikanen en onwerkbare massa-surveillance te beëindigen. In de cloud-hoek is die beweging al gaande en de meeste betalingsverkeer deskundigen snappen het ook. We kunnen ons gewoonweg niet veroorloven om te blijven doen wat we altijd deden in de hoop op een nieuwe andere uitkomst. Dat richt simpelweg teveel schade aan, dat is inmiddels wel duidelijk.
