Sinds 2007 vertraagt de economische dynamiek in Nederland. Er worden minder nieuwe bedrijven opgericht, bestaande bedrijven groeien langzamer en de kloof tussen koplopers en achterblijvers wordt steeds groter. Innovatie concentreert zich vooral bij grote, gevestigde bedrijven, terwijl jonge ondernemingen relatief weinig bijdragen aan vernieuwing en productiviteit.
Volgens het Centraal Planbureau (CPB) wijst dit op een verzwakking van het proces dat economen ‘creatieve destructie’ noemen: het voortdurend vernieuwen van ideeën, producten en bedrijven. Dit proces is cruciaal voor economische groei en welvaart, maar Nederland lijkt het de laatste jaren steeds moeilijker te maken om oude patronen te doorbreken en ruimte te geven aan nieuwe, innovatieve spelers.
Creatieve destructie – het vervangen van oude producten, diensten en bedrijven door nieuwe – is een motor van economische vooruitgang. Het CPB ziet dat meerdere indicatoren verslechteren: productiviteitsgroei vertraagt, verschillen tussen bedrijven nemen toe en kennis en innovatie verspreiden zich minder goed door de economie.
Nederland is hierin niet uniek. Ook in andere OESO-landen, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten neemt de dynamiek af. Succesvolle bedrijven blijven langer onbetwist koploper, terwijl de ruimte voor nieuwe spelers kleiner wordt.
Sinds de Grote Recessie zien we een duidelijke daling in bedrijvendynamiek. Er worden minder nieuwe bedrijven opgericht, en het aantal opheffingen neemt eveneens af. Ook de banendynamiek loopt terug: het aandeel gecreëerde en vernietigde banen daalt, waardoor de banenherallocatieratio van ongeveer 17 procent in 2007 naar circa 11 procent in 2023 zakt.
Deze trend speelt in vrijwel alle sectoren en bedrijfsgroottes, met de grootste terugval bij binnenlands georiënteerde bedrijven die niet importeren of exporteren. Opvallend is dat het aandeel werknemers bij jonge bedrijven (jonger dan vijf jaar) daalt van 27 naar 16 procent, wat wijst op minder succesvolle groeiers onder nieuwkomers.
De productiviteitsgroei in de marktsector komt steeds meer van bestaande bedrijven, terwijl toetreders en uittreders steeds minder bijdragen. Sinds circa 2014 levert de herverdeling van werkgelegenheid tussen bestaande bedrijven zelfs een negatieve bijdrage: marktaandelen verschuiven relatief meer naar laagproductieve bedrijven.
De verschillen tussen bedrijven nemen toe. Topbedrijven waren in 2010 al twee keer zo productief als de middengroep en vier keer zo productief als de achterste groep, en deze kloof groeit na 2015 verder. Mobiliteit tussen productiviteitsklassen is laag en neemt af: koplopers blijven koploper, terwijl achterblijvers minder vaak verdwijnen en vaker in de achterhoede blijven.
Voor innovatie gebruikt het CPB het aantal WBSO-uren als maatstaf voor speur- en ontwikkelingswerk. WBSO (Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk) is een fiscale regeling die bedrijven ondersteunt bij onderzoek en ontwikkeling. Slechts ongeveer 5 procent van de bedrijven maakt gebruik van deze regeling, maar juist deze bedrijven zorgen voor zo’n 20 procent van alle werkgelegenheid in de marktsector.
Innovatie concentreert zich steeds meer bij grote (≥250 werknemers) en oudere bedrijven (ouder dan 21 jaar). Het aandeel WBSO-uren bij de oudste bedrijven stijgt van 37 naar 50 procent, terwijl het aandeel bij de jongste bedrijven (0–5 jaar) daalt van 16 naar 12 procent. Nieuwe toetreders dragen dus nauwelijks bij aan innovatie, terwijl bestaande, grotere bedrijven de groei van innovatie-intensiteit domineren.
Het CPB identificeert enkele beleidsaanpakken om creatieve destructie weer op gang te brengen. Drie dossiers springen eruit:
Het CPB-onderzoek onderstreept het feit dat economische dynamiek nauw samenhangt met keuzes in regelgeving, toezicht en financiering. De verzwakkende creatieve destructie is niet alleen een macro-economisch signaal, maar ook een uitdaging op het gebied van governance: hoe zorgen bestuurders, toezichthouders en beleidsmakers dat vernieuwing wordt beloond, falen sneller wordt afgerond en productieve bedrijven ruimte krijgen om te groeien?
Download hier het CPB-rapport 'Proces van creatieve destructie verzwakt in Nederland'
