Financiën gemeenten stabiel, maar druk neemt toe

Van de 342 gemeenten scoren er 10 onvoldoende, tegenover 15 in 2023 en 10 in 2022. Van de huidige 10 gemeenten behalen er 4 een 5,5, 2 een 5 en 3 een 4,5.

Hoe werkt de monitor?

Met de Monitor financiële conditie gemeenten 2024 kunt u zelf zien hoe uw gemeente ervoor staat. De monitor toont:

• de score op de financiële conditie,
• de resultaten op de onderliggende 10 kengetallen;
• een schatting van de financiële ruimte voor de komende collegeperiode.

10 kengetallen voor financiële gezondheid

De monitor meet de financiële gezondheid met behulp van 10 financiële kengetallen. Deze belichten aandachtsgebieden van de gemeentefinanciën die in belangrijke mate de toekomstige financiële ruimte van een gemeente bepalen. 

De 10 kengetallen zien toe of er financiële stress ontstaat op de volgende aandachtsgebieden:

1. Omvang en ontwikkeling van het financieel vermogen (= netto schuld);
2. (Structurele) uitkomst van de exploitatierekening en afhankelijkheid van overdachten;
3. Hoogte aan uitgaven voor het in stand houden van het voorzieningenniveau;
4. Aanwezige buffers voor het opvangen van een slechtweerscenario.

De kengetallen vormen samen een index. Bij een score van 6 of hoger is de financiële gezondheid van de gemeente voldoende, goed of uitstekend.

Dit staafdiagram toont de ontwikkeling van het aantal gemeenten op de verschillende uitkomsten voor de financiële conditie index van 2020 tot en met 2024. Na een verbetering in uitkomsten vanaf 2020 is het totaal beeld van de financiële gezondheid van gemeenten nu stabiel.

Schatting van toekomstige financiële ruimte

Naast het indexgetal over de huidige financiële conditie geeft de monitor met een extra kengetal een inschatting van de toekomstige financiële ruimte bij een slechtweerscenario. Bij een slechtweerscenario is de uitkomst hiervan in de regel een ombuigingsopgave. Voor het slechtweerscenario is dit jaar uitgegaan van de toekomstige bezuinigingen op de rijks­overdrachten die momenteel zijn opgenomen in de meerjarenbegroting van het rijk. Daarbij is verondersteld dat de rente met 1 procentpunt stijgt. In totaal komen de ombuigingen op de rijks­overdrachten neer op 5% van het totaalbedrag, exclusief de specifieke uitkeringen voor bijstandsuitkeringen en loonkostensubsidies.

Gemeenten met grote ombuigingsopgaven

Sommige gemeenten komen volgens de schatting de komende collegeperiode voor een grote ombuigingsopgave van om en nabij 10% van de lasten 2024 te staan of zelfs meer dan dat. Naast een negatief exploitatieresultaat als vertrekpunt is de oorzaak hiervoor tweeledig.

• Herverdeling gemeentefonds
  Vanaf 2027 krijgt een aantal gemeenten te maken met een flink negatief restant van het ingroeipad van de herverdeling algemene uitkering gemeentefonds 2023.
• Bevolkingskrimp en grondexploitatie
  De Houdbaarheidstest 2025, waarmee de financiële ruimte bij het slechtweerscenario in beeld is gebracht, veronderstelt dat bij bevolkingskrimp de inkomsten uit de grondexploitatie voor woningbouw wegvallen. Meerdere gemeenten houden gemiddeld genomen een positief saldo over uit de grondexploitatie en gebruiken dit om reguliere lasten in de exploitatie te dekken. Wanneer het CBS echter een bevolkingskrimp voor deze gemeenten voorziet, vervalt dit positieve saldo in de houdbaarheidstest. Daardoor moeten zij extra ombuigingen doorvoeren om hun financiën houdbaar te houden. Of deze gemeenten de komende 5 jaar ook daadwerkelijk met bevolkingskrimp te maken krijgen, is door de krapte op de woningmarkt echter een vraag.

Investeringsniveau heeft invloed

Tot slot gaat de schatting van de toekomstige financiële ruimte uit van een constant niveau aan investeringsuitgaven voor de instandhouding van de huidige kapitaalgoederenvoorraad per inwoner. Of een gemeente de komende jaren minder investeert of meer moet investeren, beïnvloedt de uitkomst van de benodigde ombuigingsopgave voor houdbare gemeentefinanciën eveneens behoorlijk.

Download hier de Monitor financiële conditie gemeenten