De Europese Rekenkamer (ERK) stelt in een nieuw verslag vast dat de EU-financiering aan niet-gouvernementele organisaties (ngo’s) nog altijd onvoldoende transparant is. Ondanks verbeteringen blijft de informatie over welke ngo’s betrokken zijn bij het interne EU-beleid en hoe zij worden gefinancierd onnauwkeurig en onvolledig. De Europese Commissie maakt bepaalde, door de EU gefinancierde lobbyactiviteiten niet goed openbaar. Ook ontbreekt actieve controle op de vraag of gefinancierde organisaties de EU-waarden naleven, wat het imago van de Unie kan schaden.
Ngo’s en andere maatschappelijke organisaties zijn belangrijke schakels in de democratische beleidsvorming van de EU. Zij zorgen voor betrokkenheid van burgers via een transparante en voortdurende dialoog. Om publieke besluitvorming goed te kunnen volgen, moeten burgers weten wie EU-geld ontvangt, waarvoor dat gebeurt, hoe het wordt besteed én of die organisaties Europese waarden als mensenrechten en de rechtsstaat respecteren. Sinds het Qatargate-schandaal in 2022 is de publieke druk voor strengere transparantieregels alleen maar toegenomen.
“Transparantie is de sleutel tot een geloofwaardige deelname van ngo’s aan EU-beleidsvorming”, zegt Laima Andrikienė, het ERK-lid dat verantwoordelijk is voor het verslag. “Maar ondanks enige vooruitgang sinds onze vorige controle, is er nog steeds geen duidelijk beeld van de EU-financiering voor ngo’s. Dit komt doordat informatie over EU-financiering, waaronder voor lobbying, betrouwbaar noch transparant is.”
Veel geld, weinig overzicht
Tussen 2021 en 2023 ging er 7,4 miljard euro aan EU-gelden naar ngo’s binnen de belangrijkste interne beleidsterreinen, zoals cohesie, onderzoek, migratie en milieu. Daarvan kwam 4,8 miljard van de Europese Commissie en 2,6 miljard van de lidstaten. Toch is er volgens de controleurs geen volledig en betrouwbaar overzicht van welke organisaties dat geld precies ontvingen. Ook wordt de beschikbare informatie versnipperd gepubliceerd. Dat maakt het lastig te beoordelen of de financiering geconcentreerd is bij een beperkt aantal ngo’s, en hoe deze organisaties bijdragen aan het EU-beleid.
Hoewel de Commissie wel vorderingen heeft gemaakt in het verzamelen van gegevens, blijft de manier waarop deze informatie wordt gedeeld gebrekkig. Lidstaten rapporteren bovendien niet over hun eigen subsidies aan ngo’s met EU-geld, en ook na verwachte nieuwe regelgeving zullen zij daartoe niet verplicht zijn.
Gebrekkige definities en controle
Een complicerende factor is dat er binnen de EU geen eenduidige definitie is van wat precies een ngo is. Lidstaten hanteren elk hun eigen invulling, vaak zonder wettelijke basis. In 2024 introduceerde de EU een werkdefinitie: een onafhankelijke, non-profitorganisatie die losstaat van de overheid. Maar ook deze definitie blijkt onvoldoende. Organisaties mogen zichzelf als ngo registreren, zonder dat de Commissie controleert of ze werkelijk onafhankelijk zijn of geen commerciële belangen nastreven. Zo werd een onderzoeksinstituut als ngo aangemerkt, terwijl het bestuur volledig uit regeringsvertegenwoordigers bestond.
De Commissie maakte bovendien niet goed openbaar welke belangenbehartigingsactiviteiten met EU-geld werden gefinancierd. Pas tijdens de controle gaf ze richtsnoeren uit waarin staat dat subsidieontvangers niet mogen worden verplicht om te lobbyen bij EU-instellingen. Daarbij controleren fondsbeheerders nauwelijks of ngo’s de EU-waarden respecteren. De Commissie vertrouwt vooral op eigen verklaringen van de organisaties zelf. Ook ontbreekt zicht op andere financieringsbronnen van ngo’s — informatie die juist zou helpen om te bepalen wie er werkelijk achter een organisatie zit.
Achtergrond
De EU financiert zowel ngo’s als andere organisaties, ongeacht hun structuur of doel. Ngo’s zijn sterk uiteenlopend in grootte en thema — van sociale inclusie tot milieu en wetenschappelijk onderzoek. Ze kunnen projectsubsidies ontvangen, maar ook structurele financiering voor hun werking. In totaal ontvingen ruim 12.000 ngo’s tussen 2021 en 2023 EU-subsidies. Een aanzienlijk deel van de directe subsidies van de Commissie ging echter naar een beperkt aantal ngo’s.
Voor het verslag onderzocht de Rekenkamer onder meer programma’s als het Europees Sociaal Fonds Plus, Horizon Europa, het Asiel-, Migratie- en Integratiefonds (AMIF) en het milieuprogramma LIFE. Ook werd gekeken naar hoe verschillende lidstaten omgaan met transparantie en verantwoording bij EU-financiering aan ngo’s. De controle werd uitgevoerd naar aanleiding van oproepen van het Europees Parlement voor meer transparantie over wie EU-geld ontvangt, en tegen de achtergrond van de groeiende publieke en politieke aandacht voor de rol van ngo’s in het EU-beleid.
Het speciaal verslag 11/2025 van de Europese Rekenkamer, getiteld “Transparantie van aan ngo’s toegekende EU-financiering — Ondanks vooruitgang nog steeds geen betrouwbaar overzicht”, is beschikbaar via de website van de ERK. Het vormt een vervolg op eerdere verslagen, waaronder dat uit 2018 over externe EU-financiering aan ngo’s, en het rapport van 2024 over het EU-transparantieregister.
