Het is drie jaar geleden dat de oorlog in Oekraïne begon en inmiddels is door de EU ook het 16e sanctiepakket tegen Rusland aangenomen. Hiermee is een ongekende hoeveelheid regels van kracht waarmee bedrijven rekening hebben te houden in de handel met Rusland. En dan gaat het al lang niet meer alleen om het eenvoudigweg zakendoen met Russische staatsbedrijven of personen die direct verantwoordelijk worden gehouden voor de oorlog in Oekraïne. Vanwege de omvang en de complexiteit van de sanctieregels volstaan wij met een overzicht van de trends van de afgelopen jaren. Dit artikel is geschreven door Jikke Biermasz en Hugo van Aardenne (beiden Ploum Rotterdam Law Firm).
Sancties met een groot bereik
De sancties tegen Rusland hebben namelijk betrekking op ongelofelijk veel onderwerpen zoals het zakendoen in bepaalde bezette gebieden, zakendoen met schepen van de zogenaamde ‘schaduwvloot’, maar ook zogenaamde ‘dual-use goederen’ vallen ruimschoots onder de huidige sancties tegen Rusland. De gedachte hierachter is dat de zogenaamde ‘dual-use goederen’ zowel voor civiele als voor militaire doeleinden kunnen worden gebruikt. De bijlage bij de ‘Dual-use Verordering’ kent tien verschillende categorieën die betrekking hebben op de meest uiteenlopende technische eigenschappen voor bepaalde producten, zoals bijvoorbeeld computers, sensoren of schepen.
Ontwikkeling de afgelopen 3 jaar
De afgelopen drie jaar zijn Europese sancties uitgebreid ingezet als politiek drukmiddel tegen Rusland in de oorlog tegen Oekraïne. Het lijkt daarbij logisch dat wordt gekeken naar sancties tegen invloedrijke personen, of sancties tegen de import van olie en gas, de export van wapens of sancties tegen financiële instellingen. Maar de sancties tegen Rusland zijn nog veel breder dan dat ingezet. Zo hebben de sancties mede tot doel om geen goederen te exporteren naar Rusland die de industriële verdiencapaciteit zouden kunnen versterken.
Controle, opsporing en omzeiling van sanctieregels
Kortom, internationale sancties zijn vaak complexe regels. De sancties tegen Rusland zijn daar geen uitzondering op. Dit soort sancties wordt in Nederland gehandhaafd op grond van de Sanctiewet 1977 en de Wet op de economische delicten. Tot enkele jaren geleden waren strafrechtelijke vervolgingen eigenlijk een zeldzaamheid. Dit soort zaken had eenvoudigweg nauwelijks prioriteit. Dat ligt tegenwoordig echt anders. De Douane voerde al vele duizenden controles uit, en de FIOD en het Openbaar Ministerie hebben al tientallen strafrechtelijke onderzoeken geopend naar personen en bedrijven, waarvan sommige zaken ook eindigen in lange gevangenisstraffen of hoge boetes. En veel van die controles en strafrechtelijke onderzoeken hebben te maken met het vermoeden dat er sprake is van het omzeilen van sancties.
Het omzeilen van sancties is al veel langer verboden, maar de wijze waarop nu wordt verlangd van ondernemingen dat het omzeilen van sancties wordt bestreden gaat veel verder dan in het verleden. Het wordt daardoor vaak nog complexer voor ondernemingen om te beoordelen of sancties worden omzeild via buurlanden van Rusland. Maar het is toch zaak voor ondernemingen om op dit gebied de compliance op orde te hebben. De Douane controleert namelijk stevig op zogenaamde ‘uitwijklanden’, en meer dan eens is daar een strafrechtelijke vervolging uit voort gekomen.
Daarnaast is de houding van de EU gewijzigd; Brussel verstevigt haar grip met het oog op de doeltreffendheid van de sancties. Het opzettelijk schenden van beperkende maatregelen van de EU is sinds 2022 aangemerkt als vorm van criminaliteit die voldoet aan artikel 38 VWEU tezamen met andere vormen van zware criminaliteit die een internationale aanpak vergt, zoals terrorisme, mensenhandel, illegale wapenhandel en corruptie.
Met name in de laatste sanctiepakketten zijn regels aangenomen die omzeiling van de beperkende maatregelen van de EU moeten tegengaan en die baanbrekend zijn, zoals de verplichte “geen wederuitvoer naar Rusland”-clausule in contracten, de verplichting van EU bedrijven om alles in het werk te stellen om ervoor te zorgen dat buiten de EU gevestigde rechtspersonen waarvan zij eigenaar zijn of waarover zij zeggenschap uitoefenen niet deelnemen aan activiteiten die de sanctieverordening ondermijnen en meldingsplichten.
Richtlijn tegen het omzeilen van sancties
Deze ontwikkeling is ook goed te zien in de Europese richtlijn tegen schending en omzeiling van sancties. Die richtlijn is vorig jaar gepubliceerd en moet op 20 mei 2025 zijn omgezet in de nationale wetten van de EU-lidstaten. Die richtlijn heeft betrekking op alle Europese sancties en dus niet alleen die tegen Rusland. Met die richtlijn worden hoge maximale gevangenisstraffen geïntroduceerd voor natuurlijke personen en boetes voor rechtspersonen die kunnen oplopen tot 40 miljoen euro of 5 procent van de totale wereldwijde jaaromzet. Er is nog heel veel meer te zeggen over deze richtlijn, maar wij volstaan nu met het wijzen op deze richtlijn als teken dat er veel meer aandacht is voor het omzeilen van sancties terwijl de sancties op zichzelf al complex genoeg zijn.
Compliance
In die zin zal van veel bedrijven die – direct of indirect – worden geraakt door sancties in het algemeen en die tegen Rusland in het bijzonder veel meer worden verlangd op het gebied van compliance. Allereerst omdat het risico op controle eenvoudigweg groter is geworden. Maar daarnaast ook vanwege het gevaar voor de reputatie en de relatie met dienstverleners zoals banken en accountants. De uitdaging zal hierbij steeds zijn om snel maar ook inhoudelijk te kunnen reageren op nieuwe sanctieregels. Het 16
e sanctiepakket van 24 februari 2025 is daarvan een goed voorbeeld.
Voorbeelden 16e sanctiepakket
Voor de transportsector worden bijvoorbeeld regels gesteld ten aanzien van de mogelijke Russische zeggenschap binnen een ‘wegvoervoeronderneming’ om te voorkomen dat sanctieregels hierdoor kunnen worden omzeild. Zo is het verboden voor in de EU gevestigde ondernemingen die voor tenminste 25 procent in Russische handen zijn om een ‘wegvervoeronderneming’ te worden. Terwijl voor ondernemingen die voor 8 april 2020 een ‘wegvervoeronderneming’ waren is het verboden om een wijziging door te voeren in de kapitaalstructuur, behalve als die door wijziging het Russische aandeel onder de 25 procent blijft.
Een ander voorbeeld de strengere exportbeperkingen waarbij de lijst met ondernemingen naar andere landen dan Rusland aanzienlijk is uitgebreid. Het gaat hierbij om specifiek genoemde ondernemingen in China, India, Kazachstan, Singapore, de Verenigde Arabische Emiraten en Oezbekistan. Deze ondernemingen staan op een lijst met inmiddels meer dan 700 namen.
Dit zijn slechts twee voorbeelden van een scala aan onderwerpen die worden geregeld in het 16
e sanctiepakket. Want er zijn nog meer sanctiebeperkingen ten aanzien van de zogenaamde schaduwvloot van schepen die worden gebruikt om de olie- en gassancties te omzeilen. En hetzelfde geldt voor het leveren van technologie voor het vinden van olie of gas.
Een ander voorbeeld betreft nieuwe beperkingen die de industriële verdiencapaciteit van Rusland moeten raken. Met het 16
e sanctiepakket worden beperkingen opgelegd ten aanzien van specifieke chemische stoffen en bijvoorbeeld rubber. Deze voorbeelden laten goed zien, hoe gedetailleerd, omvangrijk en uiteenlopende sancties worden ingezet.
Blijf up to date, dat voorkomt problemen.
Nu drie jaar na het begin van de oorlog lijkt voorlopig nog geen einde te komen aan deze regels en aan de handhaving van die regels. Compliance is, hoe vervelend ook, de beste remedie om vervelende discussies met de bank of uw accountant te voorkomen, of in het ergste geval de Douane of het Openbaar Ministerie. Wilt u weten wat de nieuwste sancties voor uw bedrijf kunnen betekenen of wilt u weten of u nog compliant bent met de huidige regels, neem dan contact op met
Jikke Biermasz of
Hugo van Aardenne.
