De Wet bescherming klokkenluiders (Wbk), sinds 18 februari 2023 van kracht ter implementatie van de Europese Klokkenluidersrichtlijn, is recent geëvalueerd in een invoeringstoets door Stichting SEO Economisch Onderzoek. Deze toets, in combinatie met de resultaten van de Werkgevers Enquête Arbeid (WEA) van TNO, biedt inzicht in de werking en impact van de wet in de praktijk.
Invoeringstoets Wet bescherming klokkenluiders
De invoeringstoets, uitgevoerd tussen mei en november 2024, had als doel vroegtijdig signalen op te vangen over de uitvoerbaarheid, neveneffecten en knelpunten van de Wbk. Daarbij lag de focus op de impact voor potentiële melders, werkgevers en bevoegde autoriteiten. De onderzoekers onderzochten drie perspectieven: die van melders, werkgevers en bevoegde instanties. Hiervoor zijn enquêtes gehouden onder werkenden, werkgevers en vertrouwenspersonen en zijn diepte-interviews afgenomen met melders, juristen, andere specialisten, werkgevers en bevoegde autoriteiten. Daarnaast zijn juridische analyses en doenvermogenanalyses uitgevoerd.
Belangrijkste bevindingen
De Wbk draagt bij aan de bescherming en het doenvermogen van melders, maar de definitie van "misstand" blijkt complex en lastig te begrijpen voor alle betrokkenen, wat kan leiden tot problemen bij de beoordeling en afhandeling van meldingen. Bovendien zijn ontvangers van meldingen niet altijd goed op de hoogte van de wet.
Werkgevers waarderen de aangescherpte eisen aan de meldprocedure, al ervaren zij de definitie van "misstand" als een knelpunt. Een open bedrijfscultuur wordt door hen als essentieel beschouwd voor een effectieve afhandeling van meldingen, terwijl het melden van een vermoeden van een misstand een zwaar proces kan zijn waarin de bedrijfscultuur een bepalende rol speelt.
Bevoegde autoriteiten, zoals het Huis voor Klokkenluiders, worden steeds vaker geraadpleegd over de wet, maar de afhandeling van Wbk-meldingen blijkt intensiever dan andere meldingen en er heerst onduidelijkheid over de prioritering ervan ten opzichte van andere meldingen.
Positieve veranderingen door de Wbk zijn onder andere de mogelijkheid om direct extern te melden, de verschuiving van de bewijslast en de uitbreiding van de groep melders die onder de bescherming van de wet valt.
Aanbevelingen en vervolgstappen
Ondanks de positieve effecten van de Wbk is een gerichte aanpak nodig om de bekendheid van de definitie van "misstand" te vergroten. In 2025 ligt de focus op het verbeteren van kennis over de wet en het stimuleren van een preventieve aanpak voor een veilig werk- en meldklimaat. De inzichten uit deze inspanningen worden meegenomen in de wetsevaluatie van 2026.
Werkgevers Enquête Arbeid (WEA)
Uit de WEA van TNO blijkt dat 74% van de werkgevers een interne meldprocedure heeft. Van deze groep heeft 54% de procedure aangepast naar aanleiding van de Wbk. Sectorale verschillen zijn duidelijk zichtbaar: in de zorg (80%), ICT (83%) en het openbaar bestuur (85%) zijn de aanpassingen omvangrijker dan in de bouw (57%), horeca (58%) en vervoerssector (66%).
Conclusie
De Wet bescherming klokkenluiders heeft positieve effecten, maar brengt ook uitdagingen met zich mee, vooral rondom de definitie van "misstand" en de praktische uitvoerbaarheid. De komende jaren ligt de nadruk op het vergroten van de bekendheid met de wet en het verbeteren van het meldklimaat binnen organisaties.
