GroenLinks-PvdA en NSC: 'Pak lobbyregels zelf aan, Europa laat het afweten'

De zogenoemde Transparantierichtlijn wil zorgen voor meer duidelijkheid over lobbyactiviteiten namens landen buiten de EU. Tijdens hun bezoek spraken de rapporteurs met de Europese Commissie, Nederlandse diplomaten in Brussel, Europarlementariërs en Transparency International EU (TI EU). Twee vragen stonden centraal: wie moet zich registreren, en hoeveel ruimte blijft er voor eigen regels per land?

Wie moet zich registreren?

De Europese Commissie en veel lidstaten, waaronder Nederland, willen dat de richtlijn alleen geldt voor lobbyactiviteiten namens derde landen. Ze vinden dat dit past bij de juridische basis en willen voorkomen dat maatschappelijke organisaties onterecht worden gestigmatiseerd. Wel erkennen ze dat de effectiviteit beperkt kan zijn, omdat kwaadwillende lobbyisten mogelijk niet meewerken.

In het Europees Parlement is nog veel discussie. Sommige Europarlementariërs willen de regels uitbreiden naar denktanks, consultants en ngo’s met buitenlandse financiering, maar wel met extra waarborgen. Transparency International EU wil juist dat het voorstel helemaal wordt herzien. Zij vrezen dat het te veel lijkt op "foreign agent laws" en kan leiden tot onnodige stigmatisering. Hun voorkeur gaat uit naar één breed Europees transparantieregister voor alle lobbyisten, ongeacht wie hen betaalt.

Hoeveel ruimte blijft er voor eigen regels?

Een ander groot punt is de mate van Europese harmonisatie. Het oorspronkelijke voorstel ging uit van één Europees model voor alle lidstaten. In de Raad van de EU is de toon inmiddels veranderd: landen willen vooral minimale Europese afspraken, zodat ze hun eigen nationale registers kunnen behouden of verder ontwikkelen. Ook in het Europees Parlement wordt daar ruimte voor gelaten, zolang nationale registers aan basisregels voldoen.

Transparency International EU benadrukt daarbij het belang van onafhankelijke toezichthouders om politieke beïnvloeding te voorkomen. Tegelijkertijd wijzen ze op het risico van overlap als landen eigen systemen naast een EU-register houden.

Wat betekent dit voor Nederland?

In Nederland speelt de discussie over lobbytransparantie al langer. Zo bleek eerder uit Kamervragen dat openbare agenda’s nog niet altijd worden nageleefd. Ook het rapport "Mozaïek van Belangen" pleit voor meer maatregelen, zoals een lobbyregister. Toch wil het kabinet nog wachten op duidelijkheid uit Europa voordat het zelf actie onderneemt.

Chakor en Van Waveren vinden dat Nederland niet afhankelijk moet zijn van Europese besluitvorming. Ze pleiten ervoor dat Nederland alvast eigen stappen zet, zonder de Europese ontwikkelingen uit het oog te verliezen. Ze adviseren de commissie Binnenlandse Zaken om de minister om een reactie te vragen op de twee hoofdpunten – wie moet zich registreren, en hoeveel nationale ruimte blijft er – en die expliciet te bespreken in de geannoteerde agenda voor de Raad Algemene Zaken op 24 juni.