Eerste Kamer verwerpt wet tegen ondermijnende organisaties: ‘Te politiek en te vaag’

De wet kreeg geen meerderheid. Alleen SGP, CDA, VVD en JA21 stemden voor. BBB, die samen met onder andere de PVV, GroenLinks-PvdA, D66, Volt, SP en ChristenUnie tegenstemde, vond de wet onnodig omdat er al voldoende juridische middelen bestaan om dergelijke organisaties via de rechter te verbieden. Senator Robert van Gasteren van BBB wees daarnaast op de vage termen in de wet, zoals “ontwrichting van de maatschappij” en “een cultuur van wetteloosheid”, waardoor het volgens hem niet duidelijk is wat daar precies onder valt.

Rechter buitenspel

Ook de rol van de minister, die zonder tussenkomst van de rechter organisaties zou kunnen verbieden, stuitte op veel kritiek. Tegenstanders waarschuwden dat zo’n besluit te politiek kan worden en grondrechten, zoals de vrijheid van vereniging, kan aantasten. PVV-senator Ilse Bezaan noemde de wet een „papieren werkelijkheid” omdat leden van verboden motorclubs eenvoudig zouden kunnen overstappen naar nieuwe clubs. D66-senator Boris Dittrich wees erop dat er sinds 2022 al een versnelde rechterlijke procedure bestaat. Volgens hem maakt dat de wet overbodig: „Een minister kan zo een club pats boem verbieden. Dat maakt het besluit te politiek.”

GroenLinks-PvdA en de ChristenUnie hadden hun steun als mede-indieners eerder al ingetrokken. Madeleine van Toorenburg, die de wet in 2018 mede indiende als Tweede Kamerlid en nu in de Eerste Kamer zit, noemde de uitslag „erg teleurstellend”. „Tijdens het opstellen van de wet was er sprake van concrete dreiging vanuit motorbendes en stonden we allemaal onder beveiliging. Het gemak waarmee nu wordt gezegd: ‘het probleem is opgelost’, baart mij zorgen."

Zorgen Amnesty International

Amnesty International is juist opgelucht dat de wet is verworpen. De mensenrechtenorganisatie vreest dat de minister door de wet een te ruime bevoegdheid zou krijgen om organisaties te verbieden, zonder dat een onafhankelijke rechter kan toetsen of zo’n verbod terecht is. Amnesty waarschuwt dat dit een schending zou zijn van het recht op vereniging en vergadering, zoals vastgelegd in artikel 11 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens. Volgens de organisatie is de rechter bovendien al in staat gebleken om criminele motorbendes aan te pakken, waardoor de wet overbodig was.

Een stap in de goede richting

Bits of Freedom reageert verheugd op de verwerping van de Wet Bestuurlijk Verbod Ondermijnende Organisaties (WBVOO) door de Eerste Kamer. De digitale burgerrechtenorganisatie waarschuwde al langer voor de gevaren van deze wet, die de minister de mogelijkheid zou geven om organisaties zonder tussenkomst van een rechter te verbieden. “Dat de Eerste Kamer hier een streep door heeft gezet, is een belangrijke overwinning voor het beschermen van de maatschappelijke ruimte,” stelt Bits of Freedom. De organisatie benadrukt dat het wetsvoorstel veel te vaag en breed geformuleerd was, waardoor het risico bestond dat het ingezet zou worden tegen maatschappelijke organisaties of actiegroepen die de regering bekritiseren. Bits of Freedom waarschuwt tegelijkertijd dat dit slechts een stap in de goede richting is: er liggen nog andere wetsvoorstellen op tafel, zoals de Wet transparantie maatschappelijke organisaties (Wtmo), die eveneens een bedreiging vormen voor het recht op vereniging en het maatschappelijk debat. Daarom blijft de organisatie zich inzetten voor de bescherming van de ‘civic space’ waarin maatschappelijke organisaties vrij en veilig kunnen opereren.