Een breed scala aan maatschappelijke organisaties heeft zich gezamenlijk uitgesproken tegen het wetsvoorstel Transparantie Maatschappelijke Organisaties (Wtmo). Zij roepen de regering op om het voorstel terug te sturen naar de tekentafel. De organisaties, waaronder Goede Doelen Nederland, NOC*NSF, Partos en Vereniging NOV, onderstrepen weliswaar het belang van een veilige samenleving en het tegengaan van ondermijning van de democratische rechtsstaat, maar stellen dat het huidige wetsvoorstel onnodig ingrijpend is en meer kwaad dan goed doet.
Doel en inhoud van het wetsvoorstel
Het wetsvoorstel beoogt buitenlandse beïnvloeding via donaties aan maatschappelijke organisaties tegen te gaan. Het voorziet in bevoegdheden voor burgemeesters, het Openbaar Ministerie (OM) en andere overheidsinstanties om navraag te doen naar buitenlandse giften en, bij grote bedragen, naar de identiteit van donateurs. Daarnaast zijn er maatregelen opgenomen om misbruik van stichtingen, zoals witwassen en terrorismefinanciering, te voorkomen. Zo worden stichtingen verplicht hun balans en staat van baten en lasten te deponeren bij het handelsregister.
Kernpunten van kritiek
De bezwaren van de maatschappelijke organisaties richten zich op meerdere punten:
Rechtsbescherming en privacy: Het wetsvoorstel waarborgt volgens de critici onvoldoende de rechtsbescherming van maatschappelijke organisaties. Daarnaast zou het de procedurele zorgvuldigheid ondermijnen en de privacy van miljoenen burgers in gevaar brengen.
Noodzaak en effectiviteit: Er is volgens de organisaties geen bewijs geleverd dat de voorgestelde maatregelen noodzakelijk en effectief zijn om buitenlandse beïnvloeding of financieel misbruik aan te pakken.
Inmenging in grondrechten: Het wetsvoorstel vormt volgens de organisaties een inbreuk op grondrechten, waaronder de vrijheid van vereniging, meningsuiting, godsdienst, privacy en het recht op vrij verkeer van kapitaal.
Verhoogde regeldruk: De nieuwe regels zouden leiden tot een aanzienlijke administratieve last voor ruim 350.000 organisaties, waaronder goede doelen, vrijwilligersorganisaties, sportclubs en kerken. Met name kleine organisaties met veel vrijwilligers lopen het risico dat hun vrijwilligers afhaken door de complexe regelgeving.
Onwerkbare verplichtingen: De eis om alle donaties, inclusief donaties in natura, te registreren en te waarderen, is volgens de organisaties praktisch onuitvoerbaar. Denk hierbij aan het registreren van een pak pasta dat bij een voedselbank wordt gedoneerd of het waarderen van vrijwilligerswerk.
Burgemeester als handhaver: Het wetsvoorstel kent burgemeesters bevoegdheden toe om privacygevoelige informatie op te vragen. Dit roept zorgen op over rechtsonzekerheid en willekeur. De organisaties stellen dat het OM beter geschikt is om dergelijke informatieverzoeken te behandelen.
Stakingsbevel: De mogelijkheid voor een rechter om een stakingsbevel op te leggen bij vermeende ‘ondermijnende activiteiten’ wordt als te vaag en onvoorzienbaar beschouwd, wat rechtsonzekerheid met zich meebrengt.
Oproep tot herziening
De maatschappelijke organisaties benadrukken dat de overheid de vrijheid van vereniging van burgers en maatschappelijke organisaties moet waarborgen en hun werkruimte moet beschermen. Zij vrezen dat het wetsvoorstel, dat bedoeld is om democratische vrijheden te beschermen, deze vrijheden juist onder druk zet.
De brede en diverse groep organisaties roept de regering op om het wetsvoorstel te herzien met inachtneming van de geuite bezwaren en het Regeerprogramma. Volgens hen is een zorgvuldige balans nodig tussen veiligheid en de bescherming van fundamentele rechten.
