In aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 29 oktober vergelijken we in deze verkiezingsspecial de standpunten van de acht grootste partijen volgens de peilingen. In elke editie zetten we twee partijen naast elkaar. In deze vierde editie nemen we de verkiezingsprogramma’s van de Socialistische Partij (SP) en JA21 onder de loep op belangrijke governance-thema’s.
Disclaimer: de vergelijking is uitsluitend gebaseerd op de verkiezingsprogramma’s, niet op andere uitlatingen van partijleiders of fractieleden.
SP en JA21 kiezen beiden voor een harde aanpak van fraude en georganiseerde misdaad, maar met een ander uitgangspunt.
De SP legt de nadruk op het vervolgen van witteboordencriminelen en grote bedrijven die belasting ontduiken. Winsten en vergunningen moeten worden afgepakt en schikkingen zijn uitgesloten. Tegelijkertijd wil de partij een einde maken aan de doorgeschoten fraudejacht op burgers in kwetsbare wijken. Ook pleit de SP voor verregaande sancties tegen de Israëlische regering, inclusief een handelsboycot en wapenembargo.
JA21 richt zich vooral op georganiseerde misdaad en ondermijning. De partij wil fors investeren in politie, OM en FIOD en pleit voor een nationaal aanvalsplan. Criminelen moeten financieel kaalgeplukt worden en gemeenten krijgen meer ruimte om risicobranches als belwinkels en shishalounges aan te pakken.
Beide partijen erkennen dat wet- en regelgeving beter uitvoerbaar moet zijn, maar verschillen in aanpak.
De SP wil regels vereenvoudigen zonder de maatschappelijke doelen op te geven. Kleine ondernemers moeten beter geholpen worden via loketten en advies. Uitvoeringsorganisaties krijgen het recht om een ‘rode kaart’ uit te delen bij onuitvoerbare wetten. Bij verduurzaming moet rekening worden gehouden met de draagkracht van het mkb.
JA21 wil juist fors dereguleren. Een Minister voor Overheidsefficiëntie moet regeldruk terugdringen en voor elke nieuwe regel moet een oude verdwijnen. Nationale koppen op EU-wetgeving worden afgeschaft en aanbestedingsregels vereenvoudigd. Het mkb moet volgens JA21 maximaal worden ontzien.
De SP kiest voor bindende verplichtingen, JA21 voor beperking van lasten.
De SP wil dat financiële instellingen verplicht worden transitieplannen met reductiedoelen te publiceren en financieel bij te dragen aan natuur- en klimaatschade.
JA21 is daarentegen kritisch op de Europese CSRD-richtlijn en stelt dat groene rapportageverplichtingen ondernemers verstikken. Duurzaamheid is volgens de partij alleen wenselijk als het economisch rendeert.
Op dit punt liggen de partijen lijnrecht tegenover elkaar.
De SP zet in op brede bestrijding van discriminatie, uitbreiding van de wet gelijke behandeling met sociaaleconomische klasse, en op gelijk loon voor gelijk werk. Ook pleit de partij voor versterking van LHBTIQA+-rechten en een nationale strategie vrouwengezondheid.
JA21 wil juist een einde maken aan diversiteits- en inclusietrainingen bij de overheid. De partij verwerpt beleid dat ‘institutioneel racisme’ moet bestrijden, en stelt dat Nederland geen racistisch land is. Religieuze uitingen zoals hoofddoekjes bij politie en boa’s worden verboden.
De SP ziet klokkenluiders als hoeders van het publieke belang en wil het Huis voor Klokkenluiders versterken en beter financieren. Ook moet er een fonds komen om melders financieel te ondersteunen.
JA21 heeft in haar verkiezingsprogramma geen standpunt over klokkenluiders opgenomen.
SP en JA21 leggen elk andere accenten.
De SP wil maximale openheid bij de overheid en de invoering van een verplicht lobbyregister. Er komt een verbod op draaideurfuncties, strengere regels voor nevenfuncties van Kamerleden en een salarisplafond in de publieke en private sector.
JA21 richt zich op de neutraliteit van de rechterlijke macht en de media. De partij wil transparante benoemingen bij het OM en de rechtspraak en neutrale berichtgeving door de NPO.
Digitale weerbaarheid is voor beide partijen belangrijk, maar de invulling verschilt sterk.
De SP wil strenge regulering van AI, een verbod op dodelijke autonome wapens en garanties dat besluiten nooit alleen door algoritmes worden genomen. De partij pleit voor een Ministerie van Digitale Zaken en meer gebruik van open source en publieke datacentra.
JA21 ziet AI juist als middel om productiviteit te verhogen, onder meer bij politie en zorg. De partij wil 1,5% van het bbp investeren in cyberveiligheid, een nationale cloud oprichten en het Defensie Cyber Commando uitbreiden. JA21 verzet zich tegen de digitale euro en een Europese digitale identiteit.
Dit artikel is (deels) tot stand gekomen met behulp van AI, op basis van [JA21: Juiste aanpak voor Nederland en SP: SUPERSOCIAAL!].
