Iedereen van achttien jaar en ouder mag stemmen, maar waar stemmen we eigenlijk voor? Veel mensen hebben onvoldoende scherp hoe onze democratie werkelijk werkt, is de ervaring van statenlid Arne Schaddelee. Het inspireerde hem tot het schrijven van het deze week verschenen Zakboek voor kiezers – Wat je moet weten over Tweede Kamerverkiezingen. In gesprek met PONT vertelt hij over de kwetsbaarheid van onze democratie, het belang van de democratische rechtsstaat en de risico’s van polarisatie.
Eerder werkte Schaddelee mee aan handboeken voor statenleden, maar hij merkte dat juist kiezers vaak met vragen blijven zitten. “Zelfs mensen die dagelijks de krant lezen en hoogopgeleid zijn, vragen: ‘Wat gebeurt er na de verkiezingen?’” De processen rond verkiezingen, maar ook de fundamenten van ons stelsel, zijn vaak minder duidelijk dan gedacht. Dat bracht hem tot het idee voor een zakboek dat helder uitlegt hoe verkiezingen werken, hoe partijen hun rol vervullen en ook: wat er ná de verkiezingsdag volgt.
Zijn belangrijkste boodschap: democratie is geen natuurwet. “Het staat wel in de Grondwet, maar als je er niet zorgvuldig mee omgaat, kan het verdwijnen.” Het statenlid namens de ChristenUnie in de gemeente Utrecht ziet in Nederland én daarbuiten toenemende verharding en een samenleving met minder ruimte voor diversiteit aan visies. “Juist omgaan met verschil is de essentie van democratie. Je moet leren samenleven met mensen die anders denken dan jij.”
Polarisatie noemt hij hoopgevend en zorgelijk tegelijk: het laat betrokkenheid zien, maar splijt ook de samenleving als tegenstellingen tot haat en geweld leiden, zoals we recentelijk zagen bij de extreemrechtse rellen op het Malieveld. Het gevaarlijkste stadium van polarisatie is wanneer partijen enkel tegenstemmen omdat de ander vóór is. Schaddelee vertelt over een motie die hij als ChristenUnie-Statenlid samen met een PVV-collega indiende over jeugdzorg; die laatste vreesde dat partijen louter vanwege zijn partijkleur tegen zouden stemmen. “Als je niet meer kijkt naar iemands inbreng maar enkel naar partijlabel, ben je democratisch gezien op slopershoogte,” waarschuwt Schaddelee.
Politici mogen fel van mening verschillen, maar de grens ligt bij oproepen tot geweld of woorden die zo uitgelegd kunnen worden. Uiteindelijk is het, zo vindt Schaddelee, nodig steeds opnieuw manieren te vinden om met elkaar verder te kunnen.
Volgens Schaddelee is het een misverstand te denken dat democratie enkel draait om het stemmen op verkiezingsdag. “Onze democratie draait ook om onafhankelijke rechtspraak, kritische wetenschap, journalistiek die de macht controleert, een zorgvuldige bureaucratie, kunstenaars en vrije burgers die hun stem kunnen laten horen.” Op het moment dat politici deze fundamenten publiekelijk in diskrediet brengen, rot het systeem van binnenuit weg. “De afgelopen jaren zagen we in Nederland en het buitenland dat het vertrouwen in de democratische rechtsstaat kan afbrokkelen, onder meer doordat politici twijfel zaaien over rechters en media”.
Volgens Schaddelee draagt het Nederlandse kiesstelsel bij aan instabiliteit: een kabinet dat valt, leidt meteen tot nieuwe verkiezingen. Partijen die in de peilingen stijgen, nemen dat risico soms bewust. Hij pleit voor het model dat in provincies en gemeenten geldt: vaste termijnen, waarbij het parlement, na een gevallen coalitie, toch met de bestaande verhouding verder moet.
Een ander mechanisme dat niet helpt, is de relatief kleine omvang van het nationale parlement – een van de kleinste in Europa afgezet tegen het aantal kiezers. Dit leidt tot een "enorme geldingsdrang" bij politici en kleine fracties die nauwelijks toekomen aan het politieke handwerk achter de schermen. Een groter parlement zou meer "saaie backbenchers" hebben die uiteindelijk zorgen voor stabiliteit.
Ook de rol van sociale media baart de auteur zorgen: framing en emotie versterken polarisatie en desinformatie. Zijn advies: “Laat je breed informeren, lees uiteenlopende bronnen. Als je nooit nieuws tegenkomt waar je het totaal mee oneens bent, zit je in een bubbel.”
Ook het Zakboek voor kiezers helpt om geïnformeerd te raken, maar dan over verkiezingen en onze democratie. In korte, scherpe hoofdstukken leidt hij de lezer langs het politieke landschap, waarbij talloze belangrijke, leuke en inspirerende anekdotes voorbijkomen uit de politiek van toen en nu. Met dit compacte boek, dat verscheen op 29 september, hoopt Schaddelee kiezers van alle leeftijden, maar bovenal jonge kiezers, te laten inzien dat democratie vraagt om zelfstandig nadenken, respect voor instituties en zorgvuldig omgaan met vrijheid. “Stem niet automatisch hetzelfde als je vrienden of ouders, maar maak je eigen afweging.” Democratie is niet altijd eenvoudig en functioneert niet altijd snel soepel: rond grote vraagstukken kennen we verschillende meningen. Maar, benadrukt hij, de alternatieven zijn veel erger.
Zakboek voor kiezers - Wat je moet weten over Tweede Kamerverkiezingen (2025)
Wereldwijd daalt het aantal democratieën, soms in een razend tempo. Toch eindigt hij hoopvol: polarisatie, hoe vervelend ook, is óók een teken van betrokkenheid en energie. “Zolang mensen bevlogen zijn en zich niet terugtrekken achter hun voordeur, is die betrokkenheid de bron van hoop. Laten we die energie gebruiken om Nederland en onze democratie sterker te maken.”
"Schaddelee sluit het boek af met een verwijzing naar de afscheidsbrief van wijlen oud-burgemeester Eberhard van der Laan aan de Amsterdammers, waarin hij oproept om zorg te dragen voor elkaar en de stad. Schaddelee benadrukt dat deze zorg niet vanzelf komt; het vergt actieve betrokkenheid en inzet. Hij hoopt dat zijn boek hieraan kan bijdragen door lezers bewust te maken van het belang om samen te zorgen voor onze democratie en samenleving."
Arne Schaddelee (Leiden, 1980) heeft een bestuurskundige achtergrond en vervulde verschillende functies binnen het lokaal en provinciaal bestuur. Arne is sinds 2011 onder andere Statenlid en Gedeputeerde geweest in de Provincie Utrecht en is coauteur van Handboek Statenleden.
Klik hier voor meer informatie over Zakboek voor kiezers.
