Nederland boekt te weinig vooruitgang in het beschermen van economische en sociale rechten

Verantwoording afleggen over de naleving van het mensenrechtenverdrag

Het Internationale verdrag inzake economische, sociale en culturele rechten (IVESCR) gaat over rechten zoals het recht op sociale zekerheid, het recht op gezondheid en het recht op arbeid. Nederland is partij bij dit verdrag en is daarom verplicht deze rechten na te leven. Ook moet Nederland regelmatig verantwoording afleggen over de naleving bij het Comité inzake economische, sociale en culturele rechten (CESCR). Daarvoor heeft Nederland een schriftelijk rapport ingeleverd. Ook moet Nederland vragen beantwoorden van het CESCR tijdens een zitting op 16 en 17 september 2025.

Als nationaal mensenrechteninstituut levert het College ook een rapport in bij het CESCR. Dan krijgt het CESCR een completer beeld van hoe het ervoor staat met de bescherming van de mensenrechten uit het IVESCR. In 2023 was er al een bijeenkomst van een werkgroep van het CESCR om de zitting met vertegenwoordigers van de regering voor te bereiden. Daarvoor leverde het College een rapport aan, waarop de rapportage van 2025 aanvulling is. Het CESCR neemt beide rapporten mee bij de bespreking van de situatie in Nederland.

Te weinig verbetering in de gelijke bescherming van economische en sociale rechten

Het College komt tot de conclusie dat Nederland te weinig vooruitgang boekt in het verbeteren van economische en sociale rechten, ondanks de ambities van het inmiddels demissionaire kabinet om bestaanszekerheid te versterken. De rode draad in de rapportage is dat vooral de situatie van groepen in kwetsbare posities te weinig verbetert. Bij het maken van wetten en beleid zou de overheid meer rekening moeten houden met de (negatieve) effecten op de situatie deze groepen en hen meer moeten betrekken.

Asiel: rechten van asielzoekers en statushouders onder druk

Op dit moment is er een groot tekort aan beschikbare woningen, zijn de wachttijden voor de zorg lang en is toegang tot onderwijs niet voor iedereen vanzelfsprekend. Dit betekent dat de bescherming van deze economische en sociale rechten onder druk staat.

Het regeerprogramma van het (demissionaire) kabinet noemt asielzoekers en statushouders als een belangrijke oorzaak van dit soort problemen. De regering heeft daarom meerdere maatregelen voorgesteld, zoals het verbod op voorrang voor statushouders bij het toewijzen van sociale huurwoningen en de Asielnoodmaatregelenwet die illegaal verblijf strafbaar stelt. Daar komt bij dat de kwaliteit van de opvang van asielzoekers nog steeds ondermaats is.

Deze maatregelen vormen een ernstige beperking van de mensenrechten van asielzoekers en statushouders. Dat is een zeer zorgelijke ontwikkeling, die niet gerechtvaardigd is en bovendien niet of nauwelijks zal bijdragen aan de oplossing van de problemen op de woningmarkt, de gezondheidszorg en het onderwijs.

Klimaat en leefomgeving: mensenrechtenaanpak blijft achter

De overheid heeft op het gebied van klimaat al goede stappen gezet, toch ziet het College dat mensenrechten nog onvoldoende onderdeel zijn van klimaatbeleid. Het kabinet heeft sommige klimaatmaatregelen uitgesteld of versoepeld. Dat kan in de (nabije) toekomst een negatieve invloed hebben op bijvoorbeeld gezondheid, huisvesting en voedselzekerheid, in het bijzonder van mensen in een kwetsbare positie.

De leefomgeving van Caribisch Nederland is in het bijzonder kwetsbaar, het College spreekt daarom zijn zorgen uit over het ontbreken van eiland-specifieke klimaatplannen.

Caribisch Nederland: armoede, huisvesting en sociale zekerheid aandachtspunt

Vanwege de hoge kosten voor levensonderhoud hebben veel mensen in Caribisch Nederland te maken met armoede. Een belangrijke oorzaak hiervan is het tekort aan betaalbare en sociale woningen. Mensen zijn daardoor vaker aangewezen op dure particuliere woningen. Huursubsidie is maar beperkt beschikbaar en niet hoog genoeg.

Belangrijke socialezekerheidsvoorzieningen die in Europees Nederland beschikbaar zijn, zijn dat niet in Caribisch Nederland. Bijvoorbeeld een werkloosheidsuitkering en voorzieningen voor mensen met een beperking. Het College dringt erop aan de beschikbaarheid en het niveau van voorzieningen te verbeteren, om armoede tegen te gaan.

Arbeid: ongelijke kansen en behandeling op de arbeidsmarkt

Sommige groepen mensen ervaren meer problemen dan andere met het vinden van werk en op de werkvloer. Een stevige aanpak van zwangerschapsdiscriminatie en ongelijke beloning van vrouwen en mannen is nodig. Mensen met een beperking ervaren verschillende drempels met het vinden en behouden van werk. Dit komt mede doordat wetten en regels die hen hierbij zouden moeten ondersteunen erg complex zijn. Zo is hun inkomen met een baan soms lager dan zonder een baan.

Sociale zekerheid: toegankelijkheid moet beter voor iedereen

De overheid neemt maatregelen om het socialezekerheidssysteem toegankelijker te maken. Dat is positief, maar het College wijst erop dat de overheid er wel voor moet zorgen dat het voor iedereen goed toegankelijk is. Dat is voor sommige groepen nog niet altijd het geval. Voor mensen met een beperking ziet het College dat er nog weinig vooruitgang is geboekt.

Behoorlijke levensstandaard: overheid moet meer doen om armoede structureel tegen te gaan

Armoede blijft een groot probleem. De overheid neemt verschillende stappen om armoede terug te dringen, maar deze zijn niet ambitieus genoeg. Een voorbeeld is het voornemen om het aantal kinderen in armoede niet te laten stijgen. Mensenrechten die met armoede samenhangen, zoals onderwijs, huisvesting en gezondheidszorg, zouden onderdeel moeten zijn van de plannen voor de bestrijding van armoede.

Behoorlijke levensstandaard: tekort aan huisvesting en aanhoudende dakloosheid blijven zorgelijk

De woningcrisis is nog niet voorbij, waardoor het vinden van een betaalbare en kwalitatief goede woning lastig blijft. Jongeren moeten hierdoor bijvoorbeeld langer bij hun ouders blijven wonen. Ook blijft dak- en thuisloosheid een serieus probleem. Het College concludeert dat er meer aandacht moet komen voor de grote groep mensen die dak- en/of thuisloos zijn, maar geen toegang hebben tot opvang of andere hulp. Zij vallen nu tussen wal en schip.

Ook van andere vormen van huisvesting zijn te weinig beschikbaar. Zo zijn er nog steeds te weinig opvangplekken voor mensen die slachtoffer zijn van geweld in de privésfeer. En het College ziet ook dat gemeenten nog achterblijven in het realiseren van voldoende standplaatsen voor woonwagenbewoners. Hier is meer aandacht voor nodig.