Er zijn zorgen over de staat van onze democratie, relativerend van ‘wat barstjes’ tot een alarmerend ‘verval van het systeem’. Veel burgers vinden geregeld dat de overheid niet goed naar hen luistert. Zij voelen zich niet of niet meer vertegenwoordigd door de overheid. Dat leidt er soms toe dat ze niet meer meedoen, terwijl democratie begint bij de burgers zelf: betrokken burgers zijn essentieel voor een sterke democratie. Onze democratie moet daarom beter functioneren en daarvoor moeten zowel de burger als de overheid zich inzetten.
Dit concludeert de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) in zijn signalement ‘Naar een sterkere democratie. Voor, met en van burgers’ dat op 11 september 2025 is verschenen.
Er is veel te winnen in onze democratie. Om te beginnen een overheid die zich responsief opstelt. Dat wil zeggen een overheid die écht luistert en opvolging geeft aan zorgen die leven bij burgers. Een responsieve overheid is volgens de ROB een overheid die de publieke mening ernstig en serieus neemt, maar die niet vanzelfsprekend standpunten die in de samenleving leven overneemt of die capituleert voor maatschappelijke druk. Daarbij is open en transparante communicatie van belang.
Als de overheid beter laat zien hoe ze werkt, haar besluiten goed afweegt, en deze begrijpelijk uitlegt, bevordert dit vertrouwen en betrokkenheid.
Mensen hebben het idee dat er óver burgers wordt besloten, maar niet mét hen. Terwijl er heel veel aanwijzingen zijn dat mensen juist willen meebeslissen. Niet over ieder besluit, maar wel over belangrijke zaken. Over grote thema’s, én over thema’s dicht bij huis. De ROB constateert dat er een hele waaier is aan participatie-instrumenten, die om een gerichte en gepaste inzet vragen. Waar het echter om gaat is dat iedereen die dat wil, ook kán deelnemen. En dat het daarbij ook duidelijk is wat er met de inbreng van burgers gebeurt. De overheid moet het makkelijker maken voor mensen om mee te praten, en groepen burgers ruimte en middelen geven om zelf met ideeën te komen en die te realiseren.
Burgers kiezen niet alleen hun volksvertegenwoordiger, maar willen ook echt het gevoel hebben dat ze worden gerepresenteerd. Afspiegeling is volgens de ROB belangrijk, maar ook de vertegenwoordiging van ideeën en waarden: ziet de burger in de politieke discussie terugkomen wat hij of zij belangrijk vindt? Door diversiteit en inclusie in het democratisch proces te stimuleren, kan je als overheid zorgen dat mensen met verschillende achtergronden, leeftijden en opvattingen een blijvende stem krijgen in het (openbaar) bestuur. Voor een sterke - representerende én presterende - overheid is dit van groot belang.
De overheid is verantwoordelijk voor een goed functionerend democratisch stelsel. Maar ook burgers hebben een verantwoordelijkheid: hoe meer zij meedenken over wat goed is voor iedereen en zorgen dat de overheid ons blijft vertegenwoordigen, hoe sterker we onze democratie met elkaar maken. Daarom is het belangrijk dat mensen actief aan de slag gaan met hun burgerschap en dat ook kinderen en jongeren leren hoe je kan meedoen, je mening kan vormen en respectvol kan samenwerken.
Op 29 oktober 2025 is de Tweede Kamerverkiezing en in maart 2026 zijn de gemeenteraadsverkiezingen. Verkiezingen zijn een belangrijke graadmeter voor hoe het gaat met onze democratie. Als politiek vertrouwen naar een dieptepunt daalt, dan zit de democratie in een kritieke fase. Dat moet echt beter. Een sterkere democratie is een kwestie van beter luisteren naar mensen en hen meer betrekken bij de politiek. Maar ook van het besef dat democratie begint bij mensen zelf en om de inzet van burgers vraagt. Niet alleen in het stemhokje, maar ook daarbuiten.
