‘Sancties werken alleen als we ze goed naleven’

De Speciaal Gezant Sancties werd aangesteld om Nederland te helpen bij de steeds ingewikkeldere uitdagingen rond sancties. Zijn werk bestaat uit twee delen: ervoor zorgen dat sancties goed worden nageleefd en helpen om nieuwe, effectievere sancties in Europa te ontwikkelen.

Een belangrijk moment in dit werk is de sanctieconferentie. Daar komen Nederlandse bedrijven en handhavingsorganisaties samen met internationale partners om ervaringen te delen en samen sterker te worden in het naleven van sancties.

Waarom heeft Buitenlandse Zaken een Speciaal Gezant Sancties aangesteld?

‘Sinds de grootschalige invasie van Rusland in Oekraïne is het aantal sancties fors toegenomen, net als hun impact. Veel meer personen, bedrijven en sectoren staan nu op Europese sanctielijsten, en de maatregelen grijpen diep in de Russische economie. Dit raakt ook Nederlandse bedrijven en burgers veel directer dan voorheen. Daarom is er bij Buitenlandse Zaken een sanctiegezant aangesteld, samen met een speciale eenheid sanctiebeleid.’

Dat is toch meer een nationale aangelegenheid?

‘De naleving van sancties is inderdaad in de eerste plaats een nationale verantwoordelijkheid. Dus het is ook bijzonder dat het ministerie van Buitenlandse Zaken die rol speelt. We doen dit omdat het belangrijk is dat sancties goed worden nageleefd. Alleen dan hebben ze echt effect op landen zoals Rusland, Iran of Noord-Korea. Elke EU-lidstaat is zelf verantwoordelijk voor de naleving van Europese sancties binnen de eigen grenzen. De effectiviteit is groter als lidstaten nauw samenwerken en elkaar versterken.’

'Alle landen moeten sancties handhaven. Maar niet alle landen zijn even belangrijk voor de effectiviteit van sancties.'

Ben je echt zo sterk als de zwakste schakel?

‘Ja, maar wat die zwakste schakel precies is, hangt af van de situatie. Alle landen moeten sancties handhaven. Maar niet alle landen zijn even belangrijk voor de effectiviteit van sancties. Een land zonder grote haven of financiële sector heeft minder invloed op de naleving van sancties. Landen die wél een belangrijke rol spelen in de wereldeconomie, zoals Nederland, moeten hun zaakjes goed op orde hebben. Als dat niet gebeurt, verliezen de sancties een groot deel van hun kracht.

Daarom wil Nederland de naleving van sancties naar een hoger niveau tillen. Dat kan alleen door goede samenwerking tussen bedrijven, toezichthouders en de overheid. Door ervaringen en best practices met elkaar te delen, kunnen we leren van wat wel en niet werkt.’

Welke landen sanctioneren we op dit moment en waarom?

‘Rusland staat nu bovenaan de lijst, vooral vanwege de oorlog in Oekraïne en de bedreiging voor de Europese veiligheid. Daarnaast krijgt Iran veel aandacht. Ook vanwege samenwerking met Rusland, bijvoorbeeld in het leveren van drones en raketten. Noord-Korea blijft zwaar gesanctioneerd vanwege zijn nucleaire programma. Andere landen, zoals Venezuela, staan ook op de sanctielijst vanwege mensenrechtenschendingen of verkiezingsfraude.

Naast landen zijn er ook sancties die een breder thema aanpakken, zoals mensenrechten. Een goed voorbeeld is het wereldwijde mensenrechtensanctieregime. Dit is een Europese aanpak waarmee mensenrechtenschenders overal ter wereld kunnen worden aangepakt, ongeacht in welk land ze actief zijn. Het bestaat nu een paar jaar en is dus niet gericht op één specifiek land.’

'Sancties beëindigen een oorlog niet in hun eentje. Ze moeten altijd deel uitmaken van een groter pakket aan maatregelen.'

Hoe effectief zijn die sancties?

‘Dat is echt de hamvraag. Sancties werken, maar je moet ze wel zien als onderdeel van een breder beleid. Ze maken het voor Rusland moeilijker om de oorlog te voeren door de economie en inkomsten van de staat aan te pakken.

Door sancties is het voor Rusland ingewikkelder en duurder geworden om voor de oorlog belangrijke goederen binnen te krijgen. Waar ze vroeger eenvoudig chips en andere technologie uit het Westen konden kopen, moeten ze nu proberen via omwegen spullen van mindere kwaliteit te importeren. Dat kost meer tijd, geld en zorgt voor tekorten.

De sancties zorgen ervoor dat Rusland minder geld binnen krijgt. In Rusland gaat daardoor een steeds groter deel van de overheidsbegroting naar de oorlog, waardoor de gewone economie steeds meer in de problemen komt. De sancties maken het voor Rusland steeds lastiger om wapens te produceren en hightechproducten binnen te halen. Dit laat zien dat sancties impact hebben, ook al beëindigen ze een oorlog niet in hun eentje. Ze moeten altijd deel uitmaken van een groter pakket aan maatregelen.’

En de schaduwvloot, hoe zit het daar mee?

‘Het tegengaan van sanctieomzeiling is heel erg belangrijk. Rusland probeert inderdaad met oude, vaak slecht verzekerde schepen de olie-sancties te omzeilen. We nemen daarom sanctiemaatregelen tegen deze Russische schaduwvloot. Dat doen ook partners als het VK en de VS. Die maatregelen hebben effect.’

Wat doet Nederland om de sancties na te leven?

‘In Nederland doen we veel om ervoor te zorgen dat sancties ook echt worden nageleefd. De FIOD, douane en financiële toezichthouders hebben bijvoorbeeld extra capaciteit geworven om overtredingen beter op te sporen. Daarnaast hebben we de coördinatie versterkt. Zo werken deze organisaties nauwer samen, zodat informatie sneller gedeeld wordt en we omzeilingen eerder zien.

Ook moderniseren we onze wetgeving. De sanctiewet uit 1977 wordt vervangen door een nieuwe wet die de overheid meer mogelijkheden geeft om op te treden tegen overtredingen. Een belangrijke verbetering is het Centraal Meldpunt Sancties, waar alle meldingen op één plek worden verzameld. Hierdoor kunnen we trends sneller herkennen en beter ingrijpen. En het maakt het gemakkelijker voor het bedrijfsleven.’

Spreek je ook met de sanctiegezanten van andere EU-landen?

‘Ja, regelmatig. Alle sanctiegezanten van de Europese lidstaten komen samen in Brussel om ervaringen en ideeën uit te wisselen. Er is ook een speciale EU-sanctiegezant, David O’Sullivan, die omzeiling van sancties met derde landen bespreekt. Hij reist naar plekken als Kazachstan, Turkije en China om sanctiestrategieën te bespreken en gaten in de naleving te dichten.

Naast deze overleggen in Brussel bezoek ik ook collega’s in andere landen, binnen en buiten Europa. We bespreken hoe zij sancties handhaven, welke omzeilingspatronen zij zien en welke lessen we van elkaar kunnen leren. Zo zorgen we dat sancties niet alleen op papier staan, maar in de praktijk écht werken.’