In onzekere tijden is het cruciaal om voorbereid te zijn op alle mogelijke scenario’s. In de eerste Klaas Knot Lezing vandaag deelt DNB-president Klaas Knot veertien jaar aan inzichten over monetair beleid van de ECB.
Als centrale bank streeft DNB naar een stabiele ontwikkeling van prijzen, oftewel circa 2% inflatie. Met behulp van, gebruikelijke en minder gebruikelijke, instrumenten uit de gereedschapskist reageert DNB op de meest uiteenlopende uitdagingen en schokken voor de economie.
Achteraf is het altijd makkelijker praten, dus in de Klaas Knot Lezing, uitgesproken op 31 januari 2025, maakt DNB-president Klaas Knot gebruik van de gelegenheid om zijn voortschrijdend inzicht van veertien jaar monetair beleid van de ECB te delen. Het is de eerste lezing in een reeks over (internationaal) economisch beleid, op uitnodiging van de Rijksuniversiteit Groningen.
Economische modellen werken niet in alle situaties goed
In de afgelopen veertien jaar waarin DNB-president Klaas Knot lid was van de Governing Council van de Europese Centrale Bank (ECB), kreeg Europa achtereenvolgens te maken met de Europese schuldencrisis, de COVID-pandemie en de Russische inval in Oekraïne. Als dergelijke grote onverwachte gebeurtenissen het pad kruisen, is niet meteen alle informatie voorhanden. Ook zijn niet alle gevolgen te voorzien. Bovendien bieden de economische modellen die worden gebruikt minder houvast in tijden van grote onzekerheid. Voor beleidsmakers betekent dat een uitdaging. Toch moeten ze snel en adequaat reageren.
Wisselend gereedschap voor elke situatie
Nu de economie in iets rustiger vaarwater is, kan DNB nagaan hoe de instrumenten die in deze periode zijn gebruikt, hebben uitgepakt. Hadden bepaalde maatregelen nog wat kunnen worden bijgeschaafd of had ergens misschien iets eerder kunnen worden gestopt?
In de gereedschapskist met maatregelen die voor grote schokken klaarstaat, zitten verschillende instrumenten. Boven in de kist ligt de beleidsrente, die verlaagd kan worden om de economie te stimuleren en daarmee de inflatie aan te jagen. Maar de ECB heeft ook aanvullende instrumenten, zoals het communiceren van toekomstige beleidsintenties (forward guidance), het verschaffen van leningen aan banken om de kredietverlening te stimuleren, en het aankopen van activa op financiële markten (kwantitatieve verruiming).
Het gaat niet alleen om het daadwerkelijk inzetten van deze instrumenten, ook vertrouwen is uitermate belangrijk. Toen Mario Draghi in juli 2012 de drie woorden ‘whatever it takes’ uitsprak, maakte hij een einde aan twijfels over het voortbestaan van de euro. Het was een kantelpunt in de financiële crisis. Wie had kunnen bedenken dat die drie woorden zo bepalend zouden zijn?
Timing is lastig in onzekere tijden
In 2015 werd begonnen met een aankoopprogramma om de inflatie, die onder de doelstelling van 2% lag, te verhogen. De aankoop van activa zou de langetermijnrente verlagen, waardoor de financieringskosten voor huishoudens en bedrijven daalden en de economie werd gestimuleerd. Ook tijdens de coronapandemie werd dit instrument grootschalig ingezet. In maart 2022 zijn verdere aankopen stopgezet, wat achteraf bezien relatief laat was. In de loop van 2021 liep de inflatie al op tot boven de nagestreefde 2%. Toen werd nog niet verwacht dat het verdere herstel van de economie zo krachtig zou zijn. Onzekerheid over de toekomst speelde daarbij een rol: in deze fase was nog niet duidelijk hoe snel de pandemie achter ons zou worden gelaten.
Onverwachte gebeurtenissen en onzekerheden zijn van alle tijden, maar het is zaak zo goed mogelijk voorbereid te zijn op alle verschillende mogelijke scenario’s en rekening te houden met de gevolgen van de slechtst denkbare scenario’s. En zelfs dan kunnen er dingen gebeuren waar niet op is voorbereid, zoals bijvoorbeeld de eerdergenoemde coronapandemie. Deze ongekende crisis bracht niet alleen economische impact, maar ook grote onzekerheid met zich mee. Het virus verspreidde zich snel en economieën gingen op slot wegens de strenge beperkende maatregelen. Financiële markten stonden onder druk en de risico’s van stijgingen van staatsobligatiespreads maakten het voor overheden moeilijk om steunmaatregelen te nemen. Deze cascade van ontwikkelingen stond in geen enkel economieboek beschreven, en vroeg om snel ingrijpen van de ECB en overheden.
Robuust beleid
Zijn er lessen te trekken uit deze ervaringen? Om te beginnen moet de gereedschapskist met instrumenten bij de hand worden gehouden, ook met de wetenschap dat er nadelen aan kleven. De mogelijkheid van omstandigheden waarin deze opnieuw moeten worden gebruikt, kan nou eenmaal niet worden uitgesloten. Maar als ze worden ingezet, moeten eerdere ervaringen als leermoment dienen.
Ook belangrijk om te beseffen: bij grote schokken blijken economische modellen niet altijd even goed te werken. Des te belangrijker dat robuust beleid wordt gevoerd, beleid dat met meerdere scenario’s rekening houdt en niet gelijk op de schop hoeft als het anders loopt dan verwacht. Daarnaast zijn buffers nodig waardoor tegen een stootje kan worden opgewassen. Overheden moeten kunnen beschikken over voldoende begrotingsbuffers om zo nodig samen met de centrale bank schokken op te vangen.
