De Algemene Rekenkamer start medio januari 2025 met een onderzoek naar de gevolgen van het anti-witwasbeleid in Nederland. Het witwassen van crimineel verkregen geld vormt een groot maatschappelijk probleem, en banken spelen hierin een sleutelrol als ‘poortwachters’. Zij zijn wettelijk verplicht om klanten te controleren, ongebruikelijke transacties te melden bij de Financial Intelligence Unit (FIU) en toezicht te ondergaan van De Nederlandsche Bank (DNB).
Hoewel het beleid beoogt witwassen effectief te bestrijden, signaleert de Algemene Rekenkamer dat dit ook tot ongewenste neveneffecten kan leiden. Burgers en bedrijven ondervinden steeds vaker moeilijkheden, zoals geweigerde rekeningen, geblokkeerde transacties of hoge administratieve lasten.
Aanleiding en doel van het onderzoek
De Algemene Rekenkamer wil met haar onderzoek inzicht bieden in de effectiviteit en proportionaliteit van het anti-witwasbeleid, en specifiek in hoeverre dit gevolgen heeft voor doelgroepen zoals kleine ondernemers, maatschappelijke organisaties of kwetsbare groepen burgers. Ook richt het onderzoek zich op de vraag of het beleid onbedoeld doorschiet en selecte groepen onnodig hard raakt.
Dit onderzoek komt op een belangrijk moment. Vanaf 2027 zal de nieuwe Europese anti-witwasautoriteit (AMLA) een deel van het toezicht overnemen en striktere regels voorschrijven. De Algemene Rekenkamer hoopt dat haar bevindingen bijdragen aan de inrichting van deze nieuwe toezichthouder.
Onderzoeksvragen en aanpak
De hoofdvraag van het onderzoek luidt: '
Is het anti-witwasbeleid en toezicht van de minister van Financiën en DNB effectief, en staat dit in verhouding tot de gevolgen voor cliënten en banken zelf?'
Om deze vraag te beantwoorden, kijkt de Rekenkamer naar verschillende aspecten, waaronder:
Gevolgen voor doelgroepen: Welke impact heeft het beleid op burgers en bedrijven?
Effectiviteit van signalering: Leveren meldingen van banken proportionele en onderbouwde witwasrisico’s op?
Toezicht door DNB: Welke eisen stelt DNB aan banken en hoe wordt het toezicht uitgevoerd?
Rol van het ministerie van Financiën: Houdt Financiën toezicht op de proportionaliteit en effectiviteit van de eisen die DNB stelt?
Europese versus nationale regelgeving: Hoe verhouden de Nederlandse aanvullingen zich tot de Europese anti-witwasregels?
Publicatie en vertrouwelijkheid
De Algemene Rekenkamer publiceert haar onderzoeksbevindingen in het eerste kwartaal van 2026. Tot die tijd blijft de verzamelde informatie vertrouwelijk. Ook de communicatie tussen de gecontroleerde partijen en de Algemene Rekenkamer valt onder geheimhouding, zelfs bij een beroep op de Wet open overheid (Woo).
Conclusie
Met dit onderzoek brengt de Algemene Rekenkamer niet alleen mogelijke verbeterpunten voor het huidige anti-witwasbeleid in kaart, maar levert zij ook een belangrijke bijdrage aan de toekomstige inrichting van AMLA. De uitkomsten zullen naar verwachting een breed maatschappelijk debat aanwakkeren over de balans tussen criminaliteitsbestrijding en de rechten van burgers en bedrijven.
